بۆتولیزم لە قوتوکردن و ترشیاتکردن لە ماڵەوە: چۆن بە سەلامەتی بمێنیتەوە

بۆتولیزم لە قوتوکردن و ترشیاتکردن لە ماڵەوە: چۆن بە سەلامەتی بمێنیتەوە

چییە بۆتولیزم و بۆچی خەطرە؟

بۆتولیزم ڕووداوێکی نایابە بەڵام زۆر خەطرناک، کە دەتوانێت بەهۆی نەشتەرگەری نادرست یان پێکخستنی نەگونجاوی خواردنە قوتووەکان و ترشیات لە ماڵەوە، ڕوو بدات. ئەم نەخۆشییە بەهۆی هەڵسەنگاندن و زۆربەی کاتەکان بەهۆی بەرزبوونی توکسینی بۆتولینۆم (Clostridium botulinum toxin) درووست دەبێت.

ئەگەر ئەم توکسینە لە تێکەڵکراوی خواردنەوەدا بێت، کە بەتایبەتی لە شوێنێکی نەگەرماوی یان بێ هەوا بپێکدهاتوو، ئەوا ڕێگەیە بۆ بەردەوامی گەشەی ئەم باکتریایە خەطرناکی.

نیشانە و ئاماژەکانی بۆتولیزم

• سەستبوونی لە عەضلەکان

• هەستناکبوونی چاوی و بەرزبوونی چاو

• کێشە لە قسەکردن، خواردن یان هەناسەدان

• هەستکردنی دووربوون لە تەواوی جەستە

• تەنیشتی زیاتر لە ۱۸-۳۶ کاتژمێر دوای خواردنی توکسینەکە

ئەگەر ئەم نیشانەکانە دیاری کرا، پێویستە فەوراً پزیشک پەیوەندیبکرێت، چونکە بۆتولیزم دەتوانێت بەهۆی تێکشکانی بەرەوپێش، ژیان لە نێو بردات.

چۆن بۆتولیزم ڕوو دەدات لە قوتوکردن و ترشیاتکردن؟

Clostridium botulinum باکتریایەکی ئەنەروبیە (یعنی بەبێ ئوکسجین دژەژیا دەکات). ئەمە واتە شوێنێکی بێهەوا و گەرمی کەم یان گەرمەکە (٢٥-٣٧ پلە) ناوکی خۆشەویستی ئەم باکتریایەیە. لە قوتوکردن و ترشیاتکردنی خواردنەوەی ماڵی، ئەو مەودای خواردنەی کە:

• قەبارەی ئاو زیادە لە 0.85

• قەبارەی ئێسیدیتی (pH) بەرزتر لە 4.6

• ئەو قوتوویەی بێ فریە یان بێ پەیوەندی لەگەڵ هەوا

بە هۆی ئەم هەڵەی فنییە، دەبێت مێژووی بۆتولیزم زیاد بکات.

چۆن بە سەلامەتی قوتو و ترشی بکەین؟

١. بەکاربردنی ڕێسپیی تایبەتی و ئەزموونکراو

هیچجار قوتو یان ترشی بە ڕێگای تەخمین و چەشانەکانی خۆمان مەکەین. پێویستە لە ڕێسپییە تایبەتییە ئەزموونکراوەکان و بەردەست لە لایەن لابراتواری سەلامەتی خواردن بەکارهێنرێن.

٢. بەکارهێنانی خواردنە ئەمنا و تازە

بەرەو قوتوکردن، پێویستە:

• سەبزی و میوە تازە بەکاربهێندرێت.

• هیچ شانازیەکی شێری، سووربوون یان تەرخۆراوی لە ڕوو نییە

• لە شوێنی سارد پارێزراوبێت بەرەو پێکخستن.

٣. سترێلکردنی مەعدەنیات و جێگەی پێکخستن

• پێویستە جەند و تەمبەڵەکان بە ئاوی گەرم (دەمە ١٠٠°C) سترێل بکرێن بۆ بەلایەنی ١٠ خولەک

• دەبێت لە پەتی پەستان و سترێلکراو بەکارببرێت

• قوتوکردن پێویستە لە نێوان ١١٥–١٢١°C بکرێت بە بەکارهێنانی پریشر کاننەر

٤. کەمکردنەوەی pH بۆ بەرزبوونی ئێسیدیتی

ئەگەر خواردنێک ئەمنا نییە لە ئێسیدیتییەوە، دەبێت:

• سێرک یان لیمۆ سۆز بۆ تێکردنە ناو بۆ دابەزاندنی pH بکاربهێنرێت.

• لەوانەیە پێویست بێت بە ئامرازەکانی ئازمونی pH بۆ پشتڕاستکردنەوە.

٥. پاراستنی پەیوەندیدار بە دەرگاکانی قوتووەکان

قوتوێک ئەگەر:

• لە سەرەوە خۆرایی هەیە

• پەلە کراوەیە

• ئاگەرکردنی گازە (مانای پێکهاتنی باکتریایە)

ئەم قوتووە پێویستە فوراً لاببرێتەوە، نەک بخۆرێت.

ڕوونیەتیی پاراستن: بەرزترین سەلامەتی بۆ خێزان

قوتوکردن بە پریشر کاننەر یان بە واتەیەکی دروست؟

ئەو خواردنانەی کەم ئێسیدین (وەک شلە، گۆشت، باقلا، بانجان، گەرمیژ، و...) دەبێت بە پریشر کاننەر قوتو بکرێن. بەرزبوونی گەرمای پەکەوتوو، دەکرێت ئەو باکتریایە بکوژێت.

خواردنی بەرز ئێسید (وەک سێرک و تۆماتە) دەتوانرێ بە واتەر باث بە گەرمای بەردەوام پێکبێت، بەڵام پێویستە ڕێسپیی تایبەتی بکرێت.

لەماوەی چەند کاتژمێر پێویستە قوتو دابەزێندرێت؟

بەپێی قوتوەکان:

• خواردنی بەرز ئێسید: بەرزکردنەوەی گەرما بۆ ١٠٠°C بە خێرایی

• خواردنی کەم ئێسید: بەرزکردنەوەی گەرما بۆ ١١٥–١٢١°C بە بەکارهێنانی بریشەری تایبەتی

پاراستنی قوتووەکان لە دوای پێکخستن

• لە شوێنێکی تۆخ و سارد پارێزراوبێت (نەگەرمتر لە ٢٥°C نەبێت)

• بە تاقیکردنەوەی ساڵانە، بزانین دواکەوتنی قوتووەکان کەیە

• بەردەوامی قوتووە بە گشتییەوە لە ماوەی ١٢ مانگ نێوانیە

ترشیاتکردن: ڕێسپییە سەلامەتەکان بۆ ترشی خۆراکییەکان

ڕێسپیی تایبەتی بۆ ترشی کەڵە

کەڵە تازە (١ کلو)

ئاوی گەرم (٤ لیتر)

سێرک (١٥٠ م.ل)

خاوێن (١٠٠ گرام)

بەهارات و سێر (بەپێی دڵخواز)

• کەڵەی تازە بشۆرە و بە پارچە بکە

• خاوێن تێبکە لە ئاوی گەرمەکە، و دوای ئەوە سێرک زیادبکە

• کەڵەکان لە جارێک دانێ و ڕێگە مەدە بەرزتر بێت لە ڕووی ئاوەوە

• دەرگاکە بە بەردەوامی بپشکەوە، وەکو بەربەست بپێشبکە

• بە ماوەی ٧–١٤ ڕۆژ دەتوانرێت بەکارهێنرێت

خۆپاراستن لە خەطرەکانی بۆتولیزم

پێشنیارە تایبەتییەکان:

• قەدەغەکردنی ئەزموونکردنی ترشی لە کاتی تەواوبوونی پێکخستنەوە: نەخۆشی دەتوانێت بە یەک قەتی خواردن ڕوو بدات

• ئامادەکردنی بە قاچاخ نەکەین لە ماوەی گەورە و نەرێنی شوێنەکان

• کارتی زانیاری بۆ هەر قوتوێک هەبێت: ڕێسپی، ڕێکەوتی پێکخستن، ڕێکەوتی بەکاربردن

کاتێک دەتوانیت بەدڵنیایی قوتو و ترشیی خۆت بخۆیت؟

ئەگەر:

• ڕێسپییەکی پشکنراو بەکارهێناوە

• پێکخستنی بە فەرمیەتی ئەنجامدراوە

• جێگیرکراوە لە شوێنێکی تایبەتی بەرزە سەلامەتییەوە

• بەشێوەیەکی چاودێری کراو چاکەکاری لەسەر قوتووەکە نەکراوە

ئەوا دەتوانرێ بەدڵنیایی بخۆرێت. بەڵام لە هەموو ڕووداوێکدا، ئەگەر گومان هەیە، مەبەست خواردنەکە مەکە

 نیشانەی ژیان و ئاگاداری

قوتوکردن و ترشیاتکردنی خواردن لە ماڵەوە، پەیوەندییەکی نزیک درووست دەکات لە نێوان خێزان و جەستەی پاک. بەڵام لەکاتی هەماندا، ئەگەر بە ئەزموون، زانستی، و پشتگیریی ڕێسپییە سەلامەتەکان نەکرێ، دەتوانێت خەطرێکی گەورە لە جیانی مرۆڤ بێت.

ئێمە بە شێوەیەکی زانستی پێشبینین کە سەبارەت بە هەر پەڕەی قوتوکردن و ترشیاتکردن، سەربەخۆی خۆمان مەکەین، بەڵکو بە پشتگیریی شێوەنامە و سەرچاوە سەلامەتییەکانی تایبەتی کار بکەین.